Maagzweren bij paarden zijn zeldzaam zou je denken, niks is minder waar. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat 1 op de 2 paarden gedurende zijn leven de diagnose maagzweer krijgt.

Bij sportpaarden ligt het percentage ruimschoots hoger. Zo krijgt 70% van de Endurance paarden een maagzweer. Bij volbloed renpaarden, met een gemiddelde van 90%, heeft slechts 1 op de 10 renpaarden géén maagzweer!!

Een schokkend resultaat. Maar vergis je niet, ook krijgen 36 tot 53% van de recreatie paarden maagzweren.

B Perron, ABA Ali, P Svagerko, K Vernon, The influence of severity of gastric ulceration on horse behavior and heart rate variability, J Vet Behav, 59 (2023), pp. 25-29, 10.1016/j.jveb.2022.11.008

1. Wat zijn maagzweren bij paarden?

2.  4 soorten maagzweren bij paarden

3. ESGUS - maagzweren in het bovenste gedeelte van de maag

4. Maagzweren in de overgangslijn (margo plicatus)

5. Hoe ontstaan maagzweren?

6. Oorzaken van maagzweren

7. Stress - de belangrijkste oorzaak van maagzweren

8. Voer en voermanagement

9. Wat zijn de symptomen van maagzweren bij paarden?

10. Hoe snel geneest een maagzweer bij een paard?

Wat zijn maagzweren bij paarden?

4 soorten maagzweren bij paarden

EGUS is de algemene term voor maagzweren. Binnen 24 tot 48 uur kan een slijmvliesirritatie zich ontwikkelen tot een kratervormige maagzweer.

Afhankelijk van de fysieke locatie wordt er onderscheid gemaakt tussen paarden met maagzweren aan het squameuze deel (ESGUS: Equine Squamous Gastric Ulcer Syndrome) en het glandulaire deel (EGGUS: Equine Glandular Gastric Ulcer Syndrome).

Ook kan een laesie precies op de grens tussen deze twee maagzones gelokaliseerd zijn.  Tot slot kan een maagzweer optreden aan de maaguitgang (pylorus).

ESGUS - maagzweren in het bovenste gedeelte van de maag

Het bovenste deel van de maag, bevat in tegenstelling tot het glandulaire deel, geen slijm producerende klieren die een beschermende laag tegen maagzuur kunnen vormen. Daarom wordt de veeleer onbeschermde slijmhuid van de bovenmaag van het paard eerder getroffen door maagzweren.

Indien de maagslijmhuidproductie onderbroken is, is het gevaar op maagzweren hier in het bovenste deel het grootst.

EGGUS - maagzweren in het onderste gedeelte van de maag

Hoewel zweren minder vaak voorkomen in het onderste gedeelte van de maag, het klierrijke deel, mogen deze niet over het hoofd worden gezien. Slijm producerende cellen zorgen ervoor dat de invloed van maagzuur geremd wordt.

Omdat maagzuur permanent in het onderste deel permanent aanwezig is, kan dit niet als enige oorzaak worden aangewezen.

Maagzweren in de overgangslijn (margo plicatus)

De margo plicatus scheidt bovenstaande delen door middel van een overgangslijn. Op dit grensgebied komen ook beschadigingen voor. Hetgeen kan leiden tot ontstekingen, aantastingen en zweren van de maagwand.

Maagzweren aan de maaguitgang

De overgang van de maag naar de dunne darm, een sluitspier (pylorus), is een vierde plek waar maagzweren ontstaan. Onderzoek a.d.h.v. gastroscopie toont aan dat er een evenredig verband bestaat tussen het prestatieniveau van paarden en de kans op laesies in dit gebied.

Hoe ontstaan maagzweren?

Voor een doeltreffende behandeling van maagzweren is enige voorkennis over de anatomie van de paardenmaag en maagwand gewenst. Paarden hebben in verhouding een kleine maag, die fungeert als doorgeefluik naar de darmen.

De opslagcapaciteit van 15 liter is beperkt. De ingang van de maag (cardia) verbindt de slokdarm met de maag.

De paardenmaag behoort tot de samengestelde magen, bestaande uit twee delen - het squameuze, bovenste deel en het glandulaire, onderste deel. De margo plicatus scheidt de twee delen van elkaar in de vorm van een grenslijn. De maaguitgang heet de pylorus en verbindt de maag met de dunne darm.

De spijsverteringsenzymen hebben een zuur milieu nodig, daarnaast worden bijvoorbeeld bacteriën en andere micro-organismen in het zure milieu van de paardenmaag gedood.

Mensen kunnen goed overweg met onregelmatige voedselopname omdat er maagzuur geproduceerd wordt wanneer we eten. Het paard produceert echter 24/7 maagzuur, ongeacht de aanwezigheid van voedsel.

Door deze non-stop productie van maagzuur is een overschot aan maagzuur begrijpelijk, indien er geen voedsel in de maag belandt. Met als gevolg dat de maagwand geïrriteerd kan raken. Hetgeen erg pijnlijk is voor paarden met maagzweren.

Maagzuur is extreem krachtig en zou direct het maagslijmvlies aantasten indien dit geen beschermende slijmlaag zou hebben.

Het gaat mis wanneer wij de natuurlijke voedingsopname van het paard niet goed genoeg nabootsen. Evolutionair gezien, als kudde- en steppedieren, zijn het continue eters. Hapje - stapje. Hun maag is ingesteld op het consumeren van voortdurend een kleine hoeveelheid voedingsarm ruwvoer.

Opdat het verteringsproces niet tot stilstand komt wordt non-stop maagzuur geproduceerd. Speeksel en voer werken als buffers tegen maagzuur. Het voer absorbeert terwijl het speeksel de neutralisatie ondersteunt.

De natuurlijke maagzuurbuffer in speeksel, bicarbonaat, wordt enkel tijdens het kauw- en maalproces aangemaakt. Continu foerageren, zoals in de vrije natuur, houdt het natuurlijke evenwicht tussen bicarbonaat en maagzuur in stand.

Een paard maakt in op deze manier tussen de 40 tot 60 liter speeksel per dag aan, voornamelijk door het kauwen en malen van voedermiddelen die veel ruwe celstof bevatten.

Genoeg paarden krijgen slechts een paar keer per dag grote porties voer. Paarden komen vaker in aanraking met te weinig ruwvezel, te veel krachtvoer. Buiten die paar voerbeurten heeft de maag geen werk te doen.

Dit uit zich in verminderde eetlust of juist obsessief eetgedrag en kan verschillende problemen veroorzaken, zoals maagzweren.

Oorzaken van maagzweren

Huisvesting en voeding zijn gedurende de afgelopen decennia enorm veranderd. Kleinere porties ruwvoer leiden ertoe dat de natuurlijke balans van de maag uit haar evenwicht geraakt. De gezonde maagfunctie komt in het gedrang.

Tekort aan vrije beweging, te lange eetpauzes, onregelmatige voedertijden, intensieve training, onvriendelijke “boxburen", een niet harmonieuze groepssamenstelling op de weide, enzovoorts, kunnen stress voor een paard betekenen. Maar waarom krijgen paarden maagzweren?

Stress - de belangrijkste oorzaak van maagzweren

Volgens veel dierenartsen is stress-gerelateerde overproductie van maagzuur de hoofdoorzaak van maagzweren. Dit is feitelijk incorrect, omdat paarden 24/ maagzuur produceren is er geen sprake van overproductie. Het is eerder het gebrek aan vulling van de maag (ruwvezel) dat problemen veroorzaakt. Maagzuur "an sich" is niet slecht, de paardenmaag is goed bestand tegen en zelfs afhankelijk van maagzuur.

Het speelt een belangrijke rol bij de spijsvertering: ze wordt door de voedselbrij opgenomen en in combinatie met speeksel, dat tijdens het kauwen ontstaat, begint de vertering in de maag. Daarnaast doodt maagzuur bacteriën.

Maar zoals altijd bepaalt de dosis het gif! Bij veel paarden is te veel maagzuur voorhanden omdat er onvoldoende ruwvoer gevoerd wordt, hierdoor kan de onbeschermde bovenste maagwand beschadigen. Het ergste is het wanneer er überhaupt geen voer in de maag aanwezig is, het maagzuur klutst dan als een klein meertje rond en beschadigd zo de slijmhuid.

Vooral in draf en galop tonen paarden ongemak en pijn. Daarom zou je je paard niet moeten berijden op een (ruwvoer)lege maag.

Stress heeft nog een andere invloed: het cortisolgehalte verhoogd tijdens stress. Dit verlaagt de bloedtoevoer naar de maag waardoor de maagwand minder snel kan hertellen, minder gevoed en gevoeliger voor maagzuur wordt.

Een irritatie van het maagslijmvlies veroorzaakt pijn, waardoor het paard nóg meer stress ervaart. Zo ontstaat een vicieuze cirkel. Stress bij paarden moet daarom zoveel mogelijk vermeden worden.

Ziekte, kreupelheid of pijn, een vreemd terrein, lange tijden op stal staan, operaties, transporten, maar zeer zeker ook onvoorspelbaarheid en gebrek aan routine leveren stress op voor de meeste paarden en vergroten dus de kans op maagzweren. 

Voer en voermanagement

Omdat veel eigenaren helaas vaak te laat ontdekken dat de voeding of huisvesting niet optimaal is voor hun paard, blijven maagzweren in eerste instantie meestal onopgemerkt. Ook na een succesvolle behandeling keren maagzweren terug.

Op het type paard aangepast voedsel en huisvesting zijn essentieel bij het voorkomen van maagzweren.

Dit betekent vooral, dat een paard voldoende kwalitatief hoogwaardig ruwvoer ter beschikking moet hebben. Eventueel aangevuld door geschikt mineraalvoer. Om een hoge speekselproductie ter buffering van de maagzuren te verzekeren dienen lange eetpauzes en onregelmatige voedertijden vermeden te worden.

Het zo goed mogelijk nabootsen van de natuurlijke voedselopname zal ook paarden in huidige huisvestingsytemen goed doen. Daarnaast bestaan er speciale voedermiddelen en supplementen die juist het paard met een gevoelige maag of maagzweren kunnen ondersteunen.

Over het algemeen is het aan te raden een paard eerst ruwvoer en pas daarna krachtvoer te geven. Verdeel voldoende ruwvoer over zoveel mogelijk porties per dag. Of verstrek onbeperkt ruwvoer. Want hoe korter de eetpauzes zijn, des te lager is het risico op overtollig maagzuur dat de maagwand kan aantasten. De norm voor voldoende ruwvoer is om minimaal 1,5% van het gewenste (!) lichaamsgewicht aan droge stof te voeren.

Kun je een paard met maagzweren dan krachtvoer geven?

Deze vraag is niet zo simpel met “ja of nee” te beantwoorden, maar te veel krachtvoer is zeker contraproductief. Zeker tijdens de acute fase is het beter om af te zien van krachtvoer. Paarden kauwen hier beduidend minder lang op en produceren minder speeksel om het maagzuur te bufferen.

Krachtvoer neemt weliswaar maagzuur op, maar door gebrek aan speekselvorming, hetgeen door kauwen van bv. ruwvoer ontstaat, kan de spijsvertering niet optimaal van start komen. Daarbovenop komt dat tijdens de vertering van krachtvoer melkzuren ontstaan, die het systeem extra belasten.

Huisvesting & stalmanagement

Op een pensionstalling heb je sommige zaken, zoals het ruwvoerbeleid, niet zelf in de hand. Toch kun je, als eigenaar met kleine dingen beginnen. Je hebt een grote invloed op je paard. Als jij gestrest op stal komt, heeft dat invloed op je paard. Begin dus bij jezelf en zorg voor een relaxte atmosfeer op stal en tijdens het rijden.

Om het thema maaggezondheid bespreekbaar te maken, kun je er in de wandelgangen over beginnen en behalve stalgenoten ook de staleigenaar op de hoogte brengen, want uiteindelijk heeft het welzijn van je paard altijd de hoogste prioriteit.

Kliniekverblijf

Een onbekende omgeving, vreemde geuren en een paard dat zich over het algemeen niet topfit voelt. Kliniekverblijven brengen over het algemeen veel stress met zich mee.

Daarnaast dient een paard nuchter te zijn, minimaal 12 uur zonder eten en 6 uur zonder water, vooraleer een onderzoek of operatie kan worden uitgevoerd. In het geval van maagzweren, waarbij de maag d.m.v. gastroscopie wordt onderzocht, is dit contraproductief.

Een kliniekbezoek, een uitgebreid onderzoek en behandeling met medicijnen zijn in de meeste gevallen echter niet de enige oplossing

Training

Paarden die moeten presteren eten tijdens de training vaak enkele uren niet. Hierdoor komt er niet genoeg speeksel in de maag, waardoor het zuur niet gebufferd wordt.

Dit kan schade aan het maagslijmvlies en maagzweren veroorzaken. Let op regelmatige pauzes tussen trainingseenheden, want tijdens intensieve training wordt de spijsvertering nagenoeg stilgelegd.

Ook is er tijdens de training een toename van druk in de buik. Hierdoor wordt het maagzuur omhooggeduwd in de maag zodat het klierarme deel makkelijker kan beschadigen.

Transport, wedstrijden, evenementen

Het is van cruciaal belang om te onthouden dat paarden, als typische gewoontedieren, een regelmatige dagelijkse routine nodig hebben. Vaste voertijden, dezelfde handelingen op dezelfde tijd, liefst op dezelfde manier.

Verstoringen in de routine brengen onzekerheid en dus stress met zich mee. Let er ook op dat er genoeg water beschikbaar is tijdens transport, wedstrijden en evenementen.

Hoe weet je dat je paard een maagzweer heeft?

Op basis van bepaalde symptomen vermoed je dat je paard een maagzweer heeft. Met behulp van een endoscoop kan de dierenarts een gastroscopie maken en zo vaststellen of je vermoedens juist zijn. 

Wat zijn de symptomen van maagzweren bij paarden?

De belangrijkste en meest voorkomende symptomen van maagzweren zijn:

1. Verminderde eetlust. Paarden met maagproblemen hebben in de regel een verminderde eetlust. Ze knoeien voer en laten het links liggen. Kortom, je paard eet met minder plezier. Dit komt mede omdat het zeer pijnlijk is wanneer de ontstoken delen van de maag in aanraking komen met maagzuren.

2. Gewichtsverlies. Door verminderde voeropname wordt het organisme niet meer van voldoende energie en voedingsstoffen voorzien en neemt het lichaamsgewicht af.

3. Koliek. Terugkerende vage symptomen en koliekklachten. Het paard staat na het eten (van krachtvoer) met opgetrokken buik, kijkt naar zijn buik, gaat liggen, rolt en staat weer op.

4. Doffe vacht. Niet ieder paard met maagzweren heeft een slechte vacht! Veel paarden die aan maagzweren lijden hebben een glanzende vacht en lijken uitwendig gezond. Soms worden er door de verstoorde stofwisseling niet meer voldoende voedingsstoffen ter beschikking en verliest de vacht haar glans - vandaar de doffe vacht.

5. Verminderde prestaties. Maagpijn en verminderde opname van voedingsstoffen kunnen leiden tot een daling van het prestatieniveau. Het paard heeft niet genoeg energie om het werk te doen.

6. Vaker geeuwen. Als een paard constant gaapt is dat een relatief duidelijke indicatie voor aandoeningen aan het maag-darmkanaal. Tegelijkertijd geeuwen paarden om hun stressniveau te verlagen. Als paarden met maagklachten iets in overvloed hebben, is het stress - hetzij als trigger voor de maagzweer en/of als gevolg van de pijn.

Overige klachten kunnen onder andere flemen, luchtzuigen, afzonderen van de kudde, singelnijd, verhoogde speekselproductie en zwiepen met de staart zijn.

Hoe wordt een maagzweer gediagnosticeerd?

Het aantal, de ernst en type maagzweren kunnen op deze manier gediagnostiseerd worden. Achteraf is het vaak lastig te achterhalen wat de precieze oorzaak was.

Behandeling van paarden met maagzweren

Maagzweren doen pijn. Naast het optimaliseren van huisvesting, voeding en training kun je paarden met zweren behandelen met bepaalde medicijnen of ondersteunen met behulp van een supplement. Hierbij worden drie soorten onderscheiden.

1. Maagzuurbinders of buffers: Ook wel antacida genoemd, zijn basische stoffen, die het reeds aanwezige maagzuur bufferen. Bufferen betekent dat de pH-waarde wordt verhoogd en de maag dus niet meer zo zuur is. Een ander voordeel is van maagzuur buffers is dat het voer een betere pH-waarde krijgt. Niet meer zo zuur, wat heel belangrijk is voor de verdere vertering en stofwisseling in de darmen. Equine 74 Gastric behoort tot deze groep.

2. Maagzuurremmers: Bijvoorbeeld Omeprazol. Deze hebben het vermogen om de maagzuurproductie te blokkeren en remmen tot 99%. De beschadigde maagwand krijgt de kans om te herstellen. Pas wel op met langdurig gebruik van deze pijnstillers.

3. Maagbeschermers: Vormen een laagje op het slijmvlies en beschermen zo de maagwand tegen zuur. Sulcralfat is een bekende maagwandbeschermer.

Behalve maagzuurbinders zijn er natuurlijke alternatieven om een gezonde maag te behouden. Tot zeker niveau helpen ze de maag van het paard te beschermen. en zelfs te laten genezen. Vooral voedingssupplementen op basis van pectine en lecithine zijn hiervoor geschikt, omdat ze de natuurlijke beschermingsmechanismen van het maagslijmvlies ondersteunen.

Net zoals lijnzaad, dat een bijzonder hoog gehalte aan slijmstoffen bevat. Ook enkele voedermiddelen kunnen de genezing van je paard ondersteunen.

Hoe snel geneest een maagzweer bij een paard?

De symptomen van een paard met maagzweren zullen bij een behandeling met medicijnen binnen drie a vier dagen zichtbaar moeten verminderen. Dit betekent niet genezen!

Indien de maagzweer niet volledig genezen is zie je vaak een terugval zodra je stopt met medicatie. Daarom is het verstandig om na minimaal 1 maand nogmaals een gastroscopie te laten maken ter controle.

Kan een maagzweer bij een paard vanzelf overgaan?

De symptomen van een paard met maagzweren zullen bij een behandeling met medicijnen binnen drie a vier dagen zichtbaar moeten verminderen. Dit betekent niet genezen!

Indien de maagzweer niet volledig genezen is zie je vaak een terugval zodra je stopt met medicatie. Daarom is het verstandig om na minimaal 1 maand nogmaals een gastroscopie te laten maken ter controle.

Maagzweren bij paarden voorkomen

Er zijn enkele standaard basisregels als het gaat om het voorkomen van maagzweren.

De 5 belangrijkste punten om maagontsteking en maagzweren bij paarden te voorkomen!

2. Zorg voor voldoende vrije beweging. Paarden zijn foeragerende dieren (hapje-stapje).

3. Zorg voor zichtbare en prettige boxburen.

4. Homogene groepssamenstelling.

5. Pas het trainingsniveau aan, bouw stappauzes in & verminder de prestatiedruk.