De verbinding tussen mens en paard is heel bijzonder.
We communiceren zonder woorden en desalniettemin begrijpen we elkaar. De signalen van onze rijpartners interpreteren behoort, voor ons als verantwoordelijke eigenaren, tot onze prioriteiten.
Uiteindelijk kent bijna niemand onze geliefde viervoeter zo goed als wij zelf. We besteden veel aandacht aan de behoeften en het gedrag van onze paarden, om ongemak en stress vroegtijdig te
kunnen herkennen en er dienovereenkomstig op te kunnen reageren. Toch is met name stress niet altijd in één oogopslag te herkennen, want niet ieder paard laat dit duidelijk zien.

Interesse in enkel bepaalde vraagstukken/ onderwerpen van dit omvangrijke artikel? Klik dan gewoon op het gewenste hoofdstuk en kom direct terecht bij de antwoorden:

• Wat is stress bij paarden?
• Waarom houden we ons bezig met stress bij paarden?
• Wat gebeurt er in het lichaam van het paard onder stress?
• Hoe veroorzaakt stress maagzweren?
• Hoe kan ik zien of mijn paard aan stress lijdt? 
• Wat zijn gebruikelijke symptomen van stress?
• Wat zijn stressvolle situaties voor paarden?
• Hoe kan ik voorkomen dat stress mijn paard aantast? 
• Kan verveling stress veroorzaken bij paarden?
• Kan ik stress overdragen op mijn paard?
• 5 dingen om te overwegen in paardenmanagement

Wat houdt stress in voor een paard en waarom houden we ons hiermee bezig?

In de natuur ontstaat stress bij paarden meestal door gevaar. Wanneer paarden echter door mensen worden gehouden leiden eerder andere factoren ertoe dat een paard gestrest is. Deze factoren kunnen heel verschillend zijn: de verscheidene aspecten van de huisvesting, van de training of een verhoogde gevoeligheid van het paard kunnen stress veroorzaken. Dit kan verregaande gevolgen hebben op het welbevinden en het prestatievermogen van dieren.
 
Ieder paard reageert individueel op stress. Daarom is het vaak helemaal niet zo makkelijk om te herkennen of onze geliefde viervoeter op dit moment tevreden is of juist stress ervaart. Wij, ruiters, zijn vaak iedere dag bij ons paard op stal te vinden. We weten daarom of onze rijpartner liever gemoedelijk door het bos stapt of in galop door de natuur raast. Wij weten of het ter beloning graag geknuffeld wordt en wie zijn beste vriend op stal is. We doen al het mogelijke zodat ons paard zich comfortabel voelt en een stressvrij leven kan leiden.

Jij en je lievelingsdier begrijpen elkaar zonder woorden – soms zou het echter helemaal niet slecht zijn wanneer je paard zou kunnen praten en je zou kunnen vertellen wanneer en waardoor het gestrest is. Misschien kun je af en toe helemaal niet aan hem merken dat hem iets dwars zit, maar indien je dit wel kunt merken, weet je dan wat de oorzaak hiervan is?

Waarom houden we ons bezig met het onderwerp stress?

Stress behoort, net zoals niet op het individu toegespitste voeding, tot de hoofdveroorzakers van een van de meest voorkomende ziekten bij paarden: maagzweren.

Als een paard stress ervaart wordt o.a. de spijsvertering vertraagt. Daardoor hoopt in zijn maag zuur op, dat niet toereikend wordt gebufferd en het gevoelige maagslijmvlies kan aantasten. Een gedetailleerde uitleg over wat er gedurende stress precies in de paardenmaag gebeurt, vind je in het gelijknamige hoofdstuk verderop. 
 
Bovendien willen wij het bewustzijn van paardeneigenaren rondom dit belangrijke onderwerp graag vergroten. Bepaalde gedragingen die een paard laat zien zijn gewoon geen slechte manieren, maar een reactie op stress. Is een paard bijvoorbeeld gespannen, geïrriteerd en zwiept het vermeerdert met zijn staart, dan heeft het misschien niet gewoon een slecht humeur – maar is het gestrest.

Hetzij omdat het voer niet op de gebruikelijke tijd arriveerde, hetzij omdat er meer onrust in de stalgang heerst of omdat de training van vandaag te veel gevraagd was. Natuurlijk wil men met zijn rijpartner graag hoge prestaties behalen, maar net zo belangrijk voor ons is echter dat het goed gaat met onze geliefde viervoeters. Dat hij gezond, opgewekt en gelukkig is.

Positieve en negatieve stress bij het paard

Niet alle vormen van stress zijn slecht, een beperkte mate kan zelf bevorderend werken. Deze positieve stress ontstaat vaak in uitdagende situaties. Het kan motiverend en opwindend werken en ertoe leiden dat het prestatievermogen een boost krijgt.

Negatieve stress daarentegen kan door belastende situaties, zoals pijn, angst, zorgen en overbelasting, veroorzaakt worden en het welbevinden en de gezondheid beïnvloeden.

“Er bestaat Eustress (positieve stress) en Distress (negatieve stress)”, legt Dr. Veronika Klein, dierenarts gespecialiseerd in paarden, chiropractor en trainster, uit in een interview met Equine 74®.
“Het begrip stress is zeer negatief beladen, maar stress op zich is geen probleem. Het is belangrijk om goed te kijken op welk gebied en in welke mate mijn paard blootgesteld wordt aan stress.”
“Tijdens het trainen is bijvoorbeeld positieve stress nodig om beter te worden. De vraag is hier, hoe goed kan mijn paard weer tot rust komen na de training (positieve stress), dit heet regenereren. Die pauzetijden dienen aan de werkdruk aangepast te worden.”

Wat gebeurt er tijdens stress in het lichaam van het paard?

Stress ligt bij paarden letterlijk zwaar op de maag.
Als een paard stress heeft, gebruikt het zijn vluchtinstinct. Het hormoon cortisol wordt extra aangemaakt, hetgeen het lichaam een signaal geeft om de voor de vlucht benodigde energie vrij te maken.

Bovendien wordt onder andere de spijsvertering vertraagt en het continue geproduceerde maagzuur niet voldoende gebufferd. Tegelijkertijd wordt de productie van het hormoon prostaglandine E onderbroken. Prostaglandine E is belangrijk voor de productie en regeneratie van het maagslijmvlies, dat de maag tegen beschadigingen beschermt.  
 
Waarom is stress zo gevaarlijk voor paarden?
 
Door de verhoogde cortisolspiegel en het gebrek aan prostaglandine E kan er een verstoorde balans in de maag ontstaan. De beschermende functie van het maagslijmvlies zal worden beïnvloed wat de kans op maagzweren vergroot. Zonder toereikend prostaglandine E kan het maagslijmvlies niet effectief gegenereerd worden, hetgeen kan leiden tot ontstekingen en beschadigingen. Indien de stress aanhoudt ontwikkelen zich niet zelden maagzweren.

Ben je geïnteresseerd in het onderwerp stress bij paarden? We hebben er een heel e-book over geschreven. Lees hier meer!

Maagzweren kunnen het gevolg zijn van stress  

Stress komt het ontstaan van maagzweren dus ten goede en zou daarom in het algemeen vermeden moeten worden.

De grootste veroorzakers van stress bij paarden kennen hun grond in de omgang met mensen alsook in de huisvesting. Dit kunnen bijvoorbeeld een ongeliefde boxbuur, niet voldoende beweging of onregelmatige voertijden zijn. Ook gedurende het eten kan het voor jouw paard mogelijk stressvol worden. Als jouw paard bijvoorbeeld bijzonder hongerig is en bijna gulzig eet, dient het aanvankelijk ruwvoer te krijgen, zodat er een solide fundering gelegd wordt in de maag, voordat het uiteindelijk krachtvoer eet.  
 
Het lichaam van onze paarden is namelijk perfect aan het leven op de weide aangepast. Rondom kunnen ze voer vinden, ze kunnen praktisch constant grazen en zo het continu geproduceerde maagzuur bufferen. Doch wanneer ze door mensen gehuisvest worden zijn er enkele uitdagingen: een weide staat niet altijd ter beschikking, hetzij tijdens transport, hetzij gedurende de winter of bij slecht weer.
                                                                       
Het is daarom van essentieel belang dat er altijd voldoende vezelrijk ruwvoer ter beschikking staat. Enerzijds zodat het constant geproduceerde maagzuur met de spijsvertering bezig blijft en niet plotseling de maagwand aantast - want uit deze beschadigingen van het maagslijmvlies kunnen uiteindelijk maagzweren ontstaan.
                                                                       
Aan de andere kant moet ruwvoer, vanwege de vezelrijke structuur, voorzichtig door je paard worden ingespeekselt. Hierdoor komt er meer bicarbonaat bevattend speeksel in de maag, dat als buffer voor het zuur fungeert en de werking hiervan remt. Bovendien verblijft ruwvoer gedurende enige tijd in de maag. Dit alles geldt niet of slechts in beperkte mate voor krachtvoer. Het is minder gestructureerd en hoeft daarom minder grondig gekauwd te worden, waardoor er minder speeksel dan voer in de maag terechtkomt.

Daarnaast leidt de verminderde structuur van krachtvoer tot een ander probleem: In de maag van het paard vormt zich een klomp, die slechts moeizaam door het maagzuur doordrongen kan worden.
Krachtvoer is daarom minder effectief in het beschermen van de maag tegen zijn eigen zuren dan ruwvoer.

Een paard moet daarom eerst ruwvoer eten, om een stevige onderlaag te creëren, voordat het krachtvoer krijgt.

Hoe herken ik of mijn paard stress heeft?

Paarden reageren zeer verschillend op stress. Terwijl het ene paard agressief reageert, kan een ander paard in dezelfde situatie verstarren of vluchten.

Tijdens het trainen, bijvoorbeeld onder het zadel of aan de hand, is stress vaak makkelijker te herkennen, dan wanneer het paard op stal of op de weide staat. Aan de ene kant komt dit doordat we het paard dan direct bij ons hebben en zo een verandering in zijn gedrag kunnen herkennen, zoals bijvoorbeeld spanning, een verstarde mond en opengesperde ogen, moeilijkheden tijdens het rijden of constante onrust met een zwiepende staart en de constante dreiging van een explosie.

Aan de andere kant vereist het een langere en nauwere observatie om vast te stellen of het paard gestrest is door zijn omgeving en huisvesting, omdat paarden dit niet altijd duidelijk laten zien en hun gedrag vaak veranderen zodra de eigenaar eraan komt.

Steeds weer hoor en lees je, als betrokken eigenaar van een maagzweerpatiënt, dat de stressfactoren moeten worden weggenomen. Het probleem hier is wanneer je niet weet welke triggers het paard stress bezorgen. Daarom moet je de tijd nemen om uit te zoeken waarom het paard gestrest is. Als het paard gestrest is door zijn boxbuur valt dit meestal snel op indien het duidelijk defensief gedrag vertoont.

Het kan de moeite waard zijn om uit te proberen en te testen wat het paard het beste helpt. Je moet echter niet van pensionstal naar pensionstal verhuizen en na de vijfde stalwissel binnen een jaar vaststellen dat er niets veranderd is.

Veel eigenaren proberen, vooral als er een stress gerelateerde aanleg is, hun paard zo natuurlijk en stressarm als mogelijk te huisvesten, om maagzweren te voorkomen.  Daarom wordt er in zulke gevallen vaak voor inloopstalhuisvesting in groepen gekozen. Maar wat doe je als er niks aan de toestand van je paard verandert of deze zelfs verslechterd?

Verschillende symptomen bij stress

Het herkennen van stress bij een paard vereist een zorgvuldige observatie van gedragingen, lichaamstaal en fysieke tekenen. Want paarden kunnen helaas hun behoeften niet mondeling aan ons mededelen. Daar komt bij dat paarden zeer individueel op stress reageren.
Mogelijke aanwijzingen dat een paard gestrest is:

• Overmatige nervositeit of rusteloosheid
• Toegenomen staartzwiepen
• Agressief gedrag of afzonderen
• Zweten zonder duidelijke reden
• Waterige ontlasting/ diarree
• Veranderingen in de communicatie, b.v. hinniken, orenspel

Hoe uit stress zich bij paarden?

Terwijl paarden in het wild tijdens stressvolle situaties gas geven en eerst de ruimte opzoeken, uiten ze stress wanneer ze door mensen gehouden worden meestal situatie afhankelijk en individueel.
Indien ze vastgebonden zijn beginnen ze mogelijkerwijs nerveus op de plaats te drentelen, aan het halstertouw te trekken of werpen ze zichzelf op de grond. Onder het zadel is ervandoor gaan een veel gezien teken van stress. Maar ook steigeren, bokken of veelvuldig mesten laten zien dat het paard stress ervaart.
Hieronder hebben we negen mogelijke stresssituaties voor je op een rij gezet:

1. Dierenartsvisite
Het naderende dierenartsbezoek kan bij jou en je paard voor stress zorgen. Zelfs wanneer de dierenarts empathisch is, verbinden veel paarden het bezoek op basis van eerdere ervaringen (bijvoorbeeld ziekten, vaccineren) met het onaangename. Hetgeen vluchtreacties kan opwekken.

2. Buitenrit
Buitenritten zijn voor jonge paarden enorm opwindend. Er zijn zoveel nieuwe indrukken te verwerken: de omgeving, het is plotseling alleen in de natuur. Veel jonge paarden zijn op zo’n moment schrikkerig, dansen in ’t rond of mesten vaak. Hier kan het helpen om een ouder, meer ervaren paard ter ondersteuning mee te nemen. Zo krijgt een jong paard vertrouwen en is tijdens de volgende buitenrit al veel relaxter.

3. Trailerladen
Trailerladen en trailer rijden kan voor jonge paarden stressvol zijn. Nauwe ruimtes, onvermogen om te bewegen en de vreemde bewegingen van de trailer kunnen angst veroorzaken. Een vroegtijdige en positieve gewenning aan trailerladen is belangrijk om stresssituaties te vermijden.

4. Wedstrijd
Wedstrijden gaan altijd gepaard met opwinding en spanning. ’s Morgens vroeg opstaan, naar stal rijden, het paard klaarmaken, alles inpakken en punctueel klaarstaan voor de proef. Melden bij het secretariaat, uitladen, hoofdstel omdoen, opzadelen en losrijden – daar kan snel ergens stress ontstaan. Daarbovenop komt de wedstrijdsfeer. Juist wanneer paarden nog onervaren zijn kan dit met een gespannen ronde in de proef eindigen. Daarom is het des te belangrijker om voor en tijdens de proef kalm te blijven.

5. Hoefsmid
De afspraak bij de hoefsmid is voor ieder rijpaard, ieder jong paard, iedere fokmerrie, iedere pony en ieder weidegenootje onvermijdelijk. Desalniettemin is het voor sommige paarden steeds weer stress
gerelateerd. Er komt een vreemd mens die het paard aan zijn buik, rug en benen aanraakt én aan de hoeven werkt. Oefen ruim van tevoren met het paard, om routine te creëren. Juist wanneer het paard jong is of slechte ervaringen met de hoefsmid heeft. Rustig en ontspannen gedrag tijdens de afspraak is belangrijk om mogelijke gevaren te vermijden. Wees een rustpunt voor je paard, spreek hem rustig toe en beloon hem, zodat hij het hoefsmidbezoek met positieve dingen associeert.  

6. Longeren
Het longeren is bij paarden – net zoals bij ruiters – verschillend geliefd Terwijl het ene paard tijdens het longeren super nageeft en prettig is om mee te werken, zijn er ook paarden die aan de longe constant
wegrennen, zich vastzetten en hun rug wegdrukken. Voor deze paarden kan het longeren snel stressvol worden. Om hectische paarden effectief aan de longeerlijn te kunnen trainen, is rust en afwisseling noodzakelijk. Het is belangrijk dat de longeerder in het midden een rustpunt voor het paard is en heldere, consequente instructies geeft. Vooral bij nerveuze, drukke of gespannen paarden is een kalmerende stem erg effectief als het gaat om het geruststellen en kalmeren van het paard.

7. Buitentraining
Zodra het binnenbakseizoen voorbij en het weer goed is, geven veel ruiters de voorkeur aan de buitenbak. In tegenstelling tot de binnenbak zijn er in de buitenbak echter veel meer factoren die het paard kunnen afleiden en ervoor zorgen dat het zich niet kan concentreren. Deze verscheidenheid aan mogelijke “stoorzenders” is veelvuldig en van paard tot paard verschillend. Van ritselend blad aan de bomen, plassen in de rijbak, paarden in de weide naast de bak, tot de gazonsproeier op het terrein van de buren. Als je paard aangeeft dat het gestrest is in de buitenbak dien je met rust te reageren en de doelen voor de training eventueel aan te passen.

8. Binnenbaktraining
Wie kent het niet: Na het werk snel naar stal om het paard te trainen - en dan gaat de training gewoon niet zoals je je had voorgesteld. Het paard is gespannen, niet relaxed en de oefeningen lukken voor geen meter. En dat terwijl de training de laatste tijd zo goed vorderde! Maar vandaag is je paard gewoon gestrest en laat zijn concentratie ook te wensen over. Als je paard in de binnenbak zo gestrest is dat een effectieve training niet mogelijk is, dien je ook hier de training aan te passen en de lat niet te hoog te leggen.

9. Poetsplaats
Hoeven schrapen op de poetsplaats: Wat veel ruiters afdoen als een slechte gewoonte bij verveling kan een duidelijk teken van stress zijn. Rondom de poetsplaats is het vaak een drukte van belang: paarden komen, worden gepoetst, opgezadeld, hoofdstellen worden omgedaan en paarden verlaten de poetsplaats weer. Bovendien zijn er ruiters die constant van hot naar her rennen. Het is niet verwonderlijk dat paarden hier stress van ondervinden. Als paarden niet graag aangebonden staan, kunnen ze op stal of op een andere rustige plek klaargemaakt worden. Het is echter raadzaam om het rustig stilstaan op de poetsplaats te oefenen, omdat dit voor iedereen rustgevender is. Stel je paard gerust, beloon het bij goed gedrag en hou de poets-/ zadelprocedure kort. Let erop dat je zelf hierbij geen stress verspreidt.

Stress vermijden in uitzonderlijke situaties

In het dagelijkse leven is een ontspannen omgang met je paard meestal geen probleem, maar het is des te belangrijker in uitzonderlijke situaties. Denk bijvoorbeeld aan een bezoek aan de dierenarts of een reis naar de dierenkliniek.

Niet alleen in deze situatie geldt: harde geluiden - zoals schreeuwen - en hectische bewegingen zijn taboe. Blijf in het gezichtsveld van je paard. Als dit op dat moment niet mogelijk is, zorg er dan voor dat je paard zich bewust is van je aanwezigheid. Bedenk altijd: het paard is een vluchtdier. Zijn eerste reactie op onverwachtse geluiden of bewegingen zal altijd vlucht zijn. Dit gedrag zorgt voor zijn eigen overleving.

Dit gedrag is perfect voor paarden in het wild met veel ruimte, maar het kan gevaarlijk worden in kleine ruimtes zoals stallen en trailers.

En het kost tijd. Als je paard echt in paniek is geraakt, duurt het zeker een half uur om te herstellen en voldoende te kalmeren zodat je met hem verder kunt werken. Kalm blijven bespaart dus ook tijd.

Hoe goed je ook voor je paard zorgt tijdens een bezoek aan de dierenkliniek, zo'n gebeurtenis is altijd stressvol. Af en toe is zo'n stresssituatie echter geen groot probleem.

Maar in het dagelijkse leven kunnen zich ook situaties voordoen die over een langere periode stress veroorzaken. Heb je mensen in de buurt die je niet echt mag? Hetzelfde geldt voor je paard:  Sommige kunnen elkaar letterlijk niet ruiken. Om een permanente geurconfrontatie te voorkomen, moeten ze op een bepaalde afstand van elkaar gestald worden.

Kan verveling stress veroorzaken?

Paarden zijn vlucht- en bewegingsdieren. Beweging zit in de DNA van je paard. Het helpt niet alleen tegen koliek, maar is essentieel voor de gezondheid van het paard.

Onvoldoende beweging veroorzaakt stress. Vooral uitzichtloze situaties, waarin je paard wanhopig iets wil doen maar het niet kan, kunnen actief stress veroorzaken.

Aan de basisbehoeften van voldoende beweging en tijd doorbrengen met andere paarden moet altijd worden voldaan. In sommige situaties kan dit lastig worden. Denk bijvoorbeeld aan situaties waarin je paard wegens ziekte of andere gebreken op stal moet staan.

Breng ik stress over op mijn paard?

Als wij gestrest zijn, wordt deze stress meestal overgedragen op onze paarden en andersom. Wie de veroorzaker is, is niet altijd duidelijk. Wat wel duidelijk is, is dat stress wordt overgedragen van paard op mens en van mens op paard.

Gespannen ruiters hebben meestal gespannen paarden die niet loslaten en zelfs vastzitten. Dit is vaak een vicieuze cirkel, omdat de ruiter van een gestresst paard steeds meer gespannen raakt en dus de spanning overdraagt op het paard, wat weer leidt tot nog meer stress bij het paard.

Daarom moeten we altijd onthouden dat we moeten ontspannen in de omgang met onze paarden en onze dagelijkse stress niet mee moeten nemen naar stal. Makkelijker gezegd dan gedaan.

Soms helpt het om een stapje terug te doen en onze verwachtingen bij te stellen om weer een ontspannen en relaxed paard te krijgen.

5 dingen om te overwegen bij paardenmanagement

Paarden zijn perfect aangepast aan het leven in het wild. Het zoeken naar voedsel is gemakkelijk, de paarden staan er praktisch op terwijl ze het uitgestrekte grasland afspeuren naar mogelijke gevaren. Om ervoor te zorgen dat het voedsel direct kan worden verteerd zodra het in de maag van het paard terechtkomt, produceert de maag voortdurend maagzuur. In de paardenhouderij met stallen en "menselijke" dagelijkse routines kan dit soms een uitdaging worden. Dit geldt ook voor het tweede belangrijke kenmerk: paarden zijn vluchtdieren. Bij de dagelijkse omgang moet rekening worden gehouden met deze twee kenmerken om stress bij de dieren te voorkomen.